Loeg, Muntendam, Groningen: Veenkoloniale genealogien

Notes: Geschiedenis van Muntendam in hoofdlijnen
De venters uit De Polder (uit: F.R. Bos, Muntendam door de jaren heen, Bedum 1984).
Muntendam is omstreeks de dertiende eeuw ontstaan als een nederzetting langs het riviertje de Munte oftewel de Oude Ae. Dit riviertje ontsprong achter Wildervank en mondde uit bij Termunten. Kleinere schepen konden vanaf Termunten doorvaren tot Muntendam. Het dorp wordt voor het eerst genoemd in 1391. Het ontleent zijn naam aan een dam in de rivier. Deze Hoge Dam (nu Bredeweg) diende vooral om de wateroverlast in de lager gelegen streken te beperken. Hij verbond de zandhoogte van Muntendam met een veendijk bij Meeden.
De oudste nederzetting lag vermoedelijk noordelijker: bij de NAM-lokatie in de Tussenklappenpolder. Hier bevond zich een streekdorpje langs de Edeweg (nu Legeweg). Deze weg liep via een de Lutteke Brug (1451) naar het oosten in de richting van Meeden. Ede of eide is een oud woord voor veen. Waarschijnlijk stond hier ook een kerk of kapel. Nog in 1500 had Muntendam twee geestelijken, waarschijnlijk een pastoor en een kapelaan.De boerderijen van Tussenklappen stonden verder naar het oosten. Hier bevond zich de hoofdweg van Groningen naar Westfalen, die via Zuidbroek en Muntendam naar Meeden liep. Doordat de ondergrond ging inklinken, kreeg men hier te maken met wateroverlast. De boerderijen werden daarom verplaatst, zodat ze weer hoog en droog op het veen kwamen te liggen. Eén van deze boerderijen was de Kloosterplaats (Tussenklappen WZ 18), eigendom van het Grijzemonnikenklooster in Termunten. Het middeleeuwse woonhuis is pas in de achttiende eeuw afgebroken. Na de doorbraak van de Dollard omstreeks 1475 werd dit laag gelegen gebied geleidelijk verlaten. De Muntendammers moesten zich voortaan naar Zuidbroek begeven als ze naar de kerk wilden.
De huidige dorpskern van Muntendam lag als een eiland midden in het veen. De oudste boerderijtjes stonden waarschijnlijk langs de Middenweg, dicht bij het riviertje (polder De Wiede). De vruchtbare weilanden langs de Ae strekten zich uit tot aan Wildervank. Het rivierdal werd omringd door een veendijk (de Rimpe), die moest voorkomen dat het water over de velden stroomde. Soms was er echter geen houden aan. Daarom maakte één van de bewoners in 1411 een gat in de Hoge Dam, waardoor het water alsnog weg kon wegstromen. Dit had weer tot gevolg dat er een oorlogje dreigde, omdat alle landerijen tot aan Midwolda onder water liepen.
Later werden de meeste boerderijen verplaatst naar de Bovenweg en het Loeg, waar het meeste akkerland lag. Het landschap zag er toen nog heel anders uit dan tegenwoordig: er waren veel bosjes en houtwalletjes. In de polder De Wiede werd vermoedelijk al in de middeleeuwen ijzeroer gedolven. Enkele opgehoopte grondbulten herinneren daar nog aan.
In de zestiende eeuw namen de bewoners de ontginning van het hoogveen langs de Ae ter hand. Muntendam voerde al in 1584 turf uit naar zee. In 1637 werd Muntendammerdiep gegraven, dat het dorp verbond met het nieuwgegraven Winschoterdiep naar Groningen. Later werd het doorgetrokken tot Meeden. Het laagveen in de polder De Wiede liet men ongemoeid. Hier lagen nog in 1711 een klein meertje (De Wijde) en een eendenkooi.
De Muntendammer of Zuidbroekster venen strekten zich uit tot aan Bareveld. Het kerspel Zuidbroek verkocht dit gebied in 1647 aan Adriaan Geerts Wildervank, die als een soort projectontwikkelaar optrad. Hij begon nog hetzelfde jaar met de aanleg van het Oosterdiep naar Veendam. De schepen moesten nogal een omweg maken om in de nieuwe veenkolonie te komen. Daarom werd in 1671 het Westerdiep doorgetrokken tot vlakbij Muntendam, waarna de monding van het Oosterdiep hier werd afgedamd. Twee stel sluisdeuren aan het Oude Verlaat zorgden dat het water niet zomaar wegstroomde.
Het meeste verkeer vond toentertijd nog over het water plaats. Dwarsverbindingen waren er niet. Langs de kanalen ontstond zodoende allerlei nijverheid. Een korenmolen stond al de zeventiende eeuw aan het Muntendammerdiep. In de negentiende eeuw waren er onder andere twee steenfabrieken, een kalkbranderij, een scheepswerf en een houtzaagmolen langs het water te vinden. Verder vertrok er vanuit Muntendam een schip naar Groenland om op walvissen te jagen. Niet alleen aan het Oude Verlaat, ook langs de Hellingwal stond een hele rij huizen.
Muntendam vormde zodoende de toegangspoort tot Veendam. Niet alleen het verkeer over water, ook al het wegtransport liep door het dorp. Het trekpad van Tussenklappen kwam via het Loeg en de Kerkstraat uit op Middenweg, die werd verbreed tot een wagenweg. Aan het Loeg en in de Kerkstraat verschenen de eerste middenstandswoningen. Het Loeg ontwikkelde zich tot een echte dorpsstraat met deftige burgerhuizen. Hier waren ook de school (Het Loeg 21) en het eerste gemeentehuis (nr. 66) te vinden. Vroeger sprak men van het Loug: een oud woord voor dorp.
De verbinding naar de stad liet nog wel veel te wensen over. Nog in 1652 liep er uitsluitend een Winter Slede baan naar Sappemeer. Pas toen de ontginning van Tripscompagnie voortgang nam, ontstond er een vaste verbinding via de Middenweg. Het voetpad langs de Bovenweg werd doorgetrokken naar Veendam.
Tientallen arbeidersgezinnen vonden de kost in de turfgraverijen. Het aantal arbeiderswoningen groeide dan ook gestaag. Een kaart uit 1725 laat al enkele huizen ten noorden van de hervormde kerk zien. Vlakbij lag een zandwinning. Ook de Kerkstraat, de Zuiderstraat en de Kromme Elleboog zullen al vroegtijdig zijn ontstaan. Later kwamen daar nog de Smidslaan en de Pottenbakkerslaan bij. Dit gebied kwam bekend te staan als De Polder: misschien wel omdat Muntendam midden tussen de veendijken lag.
Vanaf het einde van de achttiende eeuw maakte Muntendam een sterke groei door. Het dorp werd in 1820 een zelfstandige gemeente en kreeg in 1840-41 een eigen hervormde kerk met een pastorie. Het rijkere Zuidbroek, waar welvarende boeren en burgers de dienst uitmaakten, trok zijn handen ervan af. De Muntendammers moesten voortaan hun eigen boontjes doppen.
In Muntendam heerste veel armoede en seizoenswerkloosheid. Het dorp werd een soort arbeidsreservoir voor het Oldambt en de Veenkoloniën. In het voorjaar werkten de gezinnen in het veen en bij de boeren, 's zomers trokken grote groepen Muntendammers door de hele streek om de wieden en te oogsten, in de herfst volgde dan nog de aardappeloogst. Anderen verdienden de kost met het voorttrekken van schepen.
Als bijverdiensten werden 's winters heidebezems, schrobbers en pijpenstokers gemaakt, die in de verre omtrek werden uitgevent. Later volgde de handel in sinaasappels, citroenen en bokking. Ook lompen en oudijzer, textiel en snuisterijen waren geliefde handelswaar. Eerst liepen de venters vooral met kruiwagens, manden en draagkorven. Daarna kwamen de hondenkarren in de mode, waarvan er rond 1900 maar liefst 200 waren. De Muntendammers kwamen bekend te staan als handige kooplui. Ze moesten ook wel gewiekst zijn, want de gemeentelijke armenkas was niet ruim bedeeld. De uitkeringen waren laag. De allerarmsten moesten soms bedelend aan de kost komen.
Veel gezinnen woonden in armoedige huisjes of zelfs in plaggenhutten, die op het veen kwamen te staan. In het Rottenveen (bij het Poeltje) en Luppenveen (bij de Nieuweweg), in de Ruitershorn en op het Veen (omgeving Tolweg) verrezen tientallen armoedige keuterboerderijtjes. Centraal in het dorp lag de Polder met zo'n 200 arbeiderswoningen.
Ten gevolge van de schrijnende armoede namen alcoholisme, gewelddadigheid en kleine criminaliteit sterk toe. Vooral de groepen zogenaamde nachtbidders, die onder dreiging van brandstichting en geweld geld en levensmiddelen eisten, deden vaak van zich spreken. De plaatselijke burgerij stelde zich over het algemeen toegefelijk op, om geen last te krijgen van eventuele wraakacties. In de omliggende dorpen werden de arme Muntendammers vaak met minachting behandeld.
Door de sociale strijd en de opkomst van de verzorgingsstaat ging het de meeste Muntendammers langzamerhand beter. Vanaf 1919 hadden de socialisten de meerderheid in de gemeenteraad. De koopkracht van de bevolking nam langzaam toe. Aan de Kerkstraat werden in de jaren twintig grote winkels en middenstandspanden gebouwd, die getuigden van de toenemende welvaart. Vooral de groothandelaren en grossiers, die de venters van handelswaar voorzagen, profiteerden daarvan. Succesvolle kooplui en ambachtslieden bouwden een woning aan de Nieuweweg. Door de komst van fietsen, bakfietsen en auto's konden ze steeds grotere afstanden afleggen. Uit de kleinhandel ontwikkelden zich enkele succesvolle handelsondernemingen, die heel Nederland doorkruisten. Aan de Wijde Blik verrezen de eerste sociale huurwoningen. De werkloosheid in de jaren dertig betekende weliswaar een terugval in de vroegere armoede. Maar vanaf het midden van de jaren vijftig ging het opwaarts.
Het aantal venters liep snel terug. De meeste jongeren zochten liever werk in de Veendammer industrie of in het bouwbedrijf. De gemeenschapszin bleef echter groot. "Velen van degenen, die thans in auto's rijden, hebben in hun jonge jaren nog op het aardappelveld gerooid en zijn vroeger ook met honden-kar of bakfiets er op uit getrokken", lezen we in 1952: "Men zou zich schamen, wanneer men zich van de arbeiders en kleine venters zou distanciëren." Het gevoel van achterstelling speelde daarbij de Muntendammers steeds weer parten.
Het grootste deel van de arbeiderswoningen maakte in de jaren vijftig en zestig plaats voor nieuwbouwwijken. Vooral de sloop van de Polder maakte veel emoties los. Het was voor veel Muntendammers alsof het hart uit hun dorp werd gesneden. De nieuwbouwplannen sneden de band, die het dorp met het verleden had, rigoureus af, stelde dorpshistoricus Frits Bos later vast. In de jaren zeventig en tachtig moesten ook veel verouderde middenstandswoningen en boerderijtjes eraan geloven. Er volgden nieuwbouwplannen ten noorden van de Kerkstraat en in de Ruitershorn. Moderne koopwoningen kwamen de in Biefkestreek, in Ruitershorn en op De Bouwte te staan. De straatnamen weerspiegelden de nieuwe tijd: burgemeesters, staatslieden en bekende dorpsgenoten gaven hun naam aan de eerste nieuwbouwbuurten. Later koos men voor meer historische namen als Kleine Venne, Het Voorste Streekje, De Muntelaan en Driemolenslaan, maar in het plan Westerbouwte koos men voor straatnamen zonder een historische achtergrond.
Als nieuwe gemeenschapsvoorzieningen ontstonden dorpshuis De Menterne, het overdekte D.G. van den Noortbad, het sportcomplex Ruiterhorn, de sportvelden en de Heemtuin. Het gemeentehuis, dat sinds 1886 aan de Kerkstraat was gevestigd, werd in 1918 vervangen door een nieuw raadhuis in neo-renaissancestijl. Het gemeentehuis verhuisde in 1956 naar de Middenweg, om in 1992 te verkassen naar de huidige locatie. De openbare school, die sinds 1881 aan het begin van de Bovenweg was gevestigd, werd in 1963 vervangen door de Europaschool. In 1974 kwam er een tweede school bij in Ruitershorn: de Burgemeester Verkruissenschool. Aan de Middenweg werd in 1922 een christelijke school geopend. De verkeerssituatie veranderde grondig door de aanleg van de Oosterweg in de jaren zeventig. Het historische Muntendam is door dit alles grotendeels verdwenen

OpenStreetMap

Location : Latitude: 53.13780, Longitude: 6.868209

Media

Documents

Een oude kaart van Muntendam

Birth

Matches 1 to 50 of 64

1 2 Next»

	Last Name, Given Name(s)	Birth		Person ID
1	Beekman, Bernardina Johanna	29 Feb 1876	Loeg, Muntendam, Groningen	I332675
2	Beekman, Henricus Johannes	01 Nov 1879	Loeg, Muntendam, Groningen	I332676
3	Beekman, Jacobus	02 May 1871	Loeg, Muntendam, Groningen	I332673
4	Beekman, Norbertus Johannes Antonie	31 Aug 1873	Loeg, Muntendam, Groningen	I332674
5	Bijlholt, Nanno Remko	20 Jun 1893	Loeg, Muntendam, Groningen	I231505
6	Bos, Arend	15 Sep 1879	Loeg, Muntendam, Groningen	I204277
7	Bos, Harmina	24 Jun 1875	Loeg, Muntendam, Groningen	I364341
8	Bos, Trijntje	02 Dec 1873	Loeg, Muntendam, Groningen	I654881
9	Bosscher, NN	23 Jul 1897	Loeg, Muntendam, Groningen	I721638
10	Brink, Hindrik	05 Apr 1840	Loeg, Muntendam, Groningen	I463090
11	van Deest, Tallina	20 Feb 1845	Loeg, Muntendam, Groningen	I525562
12	Dik, Jantine Catharine	25 Mar 1891	Loeg, Muntendam, Groningen	I156331
13	Doddema, Alberdina Janna	13 Aug 1878	Loeg, Muntendam, Groningen	I747830
14	Doddema, Albert	03 Apr 1873	Loeg, Muntendam, Groningen	I633549
15	Doddema, Albert	02 Feb 1874	Loeg, Muntendam, Groningen	I392175
16	Doddema, Eerko	21 Jan 1873	Loeg, Muntendam, Groningen	I105356
17	Doddema, Elsina	02 Sep 1875	Loeg, Muntendam, Groningen	I705577
18	Doddema, Geert	27 Oct 1876	Loeg, Muntendam, Groningen	I705578
19	Doddema, Imka	26 Jul 1874	Loeg, Muntendam, Groningen	I115651
20	Doddema, Jantje	08 Mar 1878	Loeg, Muntendam, Groningen	I705579
21	Dreeuws, Hilko	09 Mar 1871	Loeg, Muntendam, Groningen	I341435
22	Geertsema, Luchien	14 Jan 1884	Loeg, Muntendam, Groningen	I271780
23	Hamminga, Aaltje	22 Jun 1843	Loeg, Muntendam, Groningen	I389590
24	Hamminga, Egeberdina	05 Jan 1846	Loeg, Muntendam, Groningen	I711521
25	Hamminga, Jan	22 Jan 1841	Loeg, Muntendam, Groningen	I711519
26	Hamminga, Jurjen	04 Oct 1848	Loeg, Muntendam, Groningen	I711522
27	Kah, Harmanna	30 Aug 1888	Loeg, Muntendam, Groningen	I756772
28	Kalk, Zwaantje	30 Dec 1873	Loeg, Muntendam, Groningen	I544804
29	Klein, Geertje	22 Oct 1880	Loeg, Muntendam, Groningen	I199840
30	Klein, Geertruida Gesina	27 Mar 1879	Loeg, Muntendam, Groningen	I199839
31	Kor, Augustinus	13 Oct 1883	Loeg, Muntendam, Groningen	I257979
32	Kruizinga, Iemke	29 Feb 1876	Loeg, Muntendam, Groningen	I387596
33	Lahpor, Geert	11 Feb 1880	Loeg, Muntendam, Groningen	I370006
34	Lahpor, Gepke	05 Dec 1882	Loeg, Muntendam, Groningen	I625578
35	Lahpor, Jacob	21 Feb 1874	Loeg, Muntendam, Groningen	I625574
36	Lahpor, Pietertje	19 Aug 1877	Loeg, Muntendam, Groningen	I625577
37	Meijer, Grietje	01 Mar 1839	Loeg, Muntendam, Groningen	I648667
38	Meuken, NN	27 Nov 1896	Loeg, Muntendam, Groningen	I742205
39	Meuken, NN	27 Nov 1896	Loeg, Muntendam, Groningen	I742206
40	Mulder, Jacob	29 Apr 1880	Loeg, Muntendam, Groningen	I485018
41	Nauta, Hemmo Hijleco	1 Feb 1853	Loeg, Muntendam, Groningen	I286634
42	Otten, Jan Cornelis	07 Jun 1864	Loeg, Muntendam, Groningen	I478348
43	Otten, Jan Cornelis	19 Feb 1910	Loeg, Muntendam, Groningen	I478349
44	Panman, Marchien	13 Jan 1875	Loeg, Muntendam, Groningen	I720164
45	Panman, Martha	19 Jun 1886	Loeg, Muntendam, Groningen	I159368
46	Panman, Neltje	09 Jan 1885	Loeg, Muntendam, Groningen	I154044
47	Panman, NN	05 Oct 1873	Loeg, Muntendam, Groningen	I720163
48	Panman, Pieter	03 Jun 1883	Loeg, Muntendam, Groningen	I153448
49	Panman, Willem	30 Jan 1881	Loeg, Muntendam, Groningen	I159367
50	Penning, Alida Jantina	26 Apr 1890	Loeg, Muntendam, Groningen	I257975

1 2 Next»

Died

Matches 1 to 26 of 26

	Last Name, Given Name(s)	Died		Person ID
1	Abee, Klasina	30 Oct 1871	Loeg, Muntendam, Groningen	I383747
2	Baas, Elsjen	06 Jul 1909	Loeg, Muntendam, Groningen	I484413
3	Beekman, Bernardina Johanna	24 Jun 1886	Loeg, Muntendam, Groningen	I332675
4	Bosscher, NN	23 Jul 1897	Loeg, Muntendam, Groningen	I721638
5	Buiskool, Geert	23 Feb 1907	Loeg, Muntendam, Groningen	I697486
6	Doddema, Elsina	30 Aug 1876	Loeg, Muntendam, Groningen	I705577
7	Doddema, Geert	25 Jan 1877	Loeg, Muntendam, Groningen	I705578
8	Doddema, Jantje	27 Oct 1881	Loeg, Muntendam, Groningen	I705579
9	Doddema, Johannes	29 Jun 1895	Loeg, Muntendam, Groningen	I105326
10	Donker, Grietje	09 Mar 1913	Loeg, Muntendam, Groningen	I375934
11	Gort, Fennechina Anna Geertruida	26 Mar 1909	Loeg, Muntendam, Groningen	I617865
12	Kalk, Zwaantje	10 Jan 1874	Loeg, Muntendam, Groningen	I544804
13	Kruize, Harm	06 May 1898	Loeg, Muntendam, Groningen	I484428
14	Meijer, Grietje	27 Oct 1903	Loeg, Muntendam, Groningen	I705574
15	Meuken, NN	27 Nov 1896	Loeg, Muntendam, Groningen	I742205
16	Meuken, NN	27 Nov 1896	Loeg, Muntendam, Groningen	I742206
17	van Montfoort, Johanna	27 Jan 1911	Loeg, Muntendam, Groningen	I148709
18	Panman, NN	05 Oct 1873	Loeg, Muntendam, Groningen	I720163
19	van der Poel, Wolter	30 Aug 1910	Loeg, Muntendam, Groningen	I156457
20	Por, Hemmechien	29 Mar 1905	Loeg, Muntendam, Groningen	I390542
21	Schenkel, Meinardus Hendrikus	28 Aug 1902	Loeg, Muntendam, Groningen	I27087
22	Spelbrink, Johannes Nicolaas	19 Jan 1902	Loeg, Muntendam, Groningen	I617868
23	Stuiver, Frederik	07 Jul 1898	Loeg, Muntendam, Groningen	I575947
24	van der Veen, Aaltje	30 Jan 1906	Loeg, Muntendam, Groningen	I73340
25	Vegter, Harm	17 Jan 1893	Loeg, Muntendam, Groningen	I784658
26	Zuiderveen, Leentje Berends	15 Nov 1871	Loeg, Muntendam, Groningen	I112183

Calendar